Cengiz Aktar: Suriyeli ilticacılar ve iltica politikasının gidişatı

Canlılar keyiften göç etmez, mecburiyetten eder. Zorunlu göç ve iltica durumu ise insanın içine düştüğü en beter durumdur. Mülteciler, yeri yurdu dahi olmadığından yoksuldan da yoksul, sadece toplu halde denizde boğulduklarında veya kamyon kasalarında nefessiz kalıp telef olduklarında haber olan lânetlilerdir. Mülteciler kendi devletlerinden gördükleri kötü muameleye boyun eğmediklerinden, gitmek zorunda kaldıkları yabancı diyarlarda suç işlemiş muamelesi görürler. Onlara daima şüpheyle bakılır. Bu, iltica edilen bütün ülkelerin yönetimleri için geçerlidir.

Türkiye hem mülteci vermesine hem de almasına rağmen senelerdir bu konuda makul bir hukukî altyapıyı oluşturamadı. Tarafı olduğu 1951 Cenevre Sözleşmesi?ne şehir devleti Monako ve Madagaskar adasıyla birlikte coğrafî çekince koymuş olan 3 ülkeden biridir. Çekince, Avrupa?dan gelenlerin dışında kimsenin Türkiye?de mülteci statüsüne sahip olamayacağı anlamını taşır. Sorunlar yumağı bir coğrafyada bulunmamız bu çekinceye rağmen mülteci akımını hiç engellemedi ama idarenin tavrını değiştirmesine de önayak olamadı. Irak?ta Halepçe katliamı sonrasında ve son Irak istilasıyla Türkiye?ye sığınmaya çalışanlara yapılan engelleme bunun en veciz örneğidir. Özal dönemindeki Halepçe sonrası Kürt mülteciler sınırda sersefil tutulup geri yollandılar, Irak istilasından kaçan Sünni Müslümanların sığınması ise büyük ölçüde engellendi.

Bugün ise bütün engellere rağmen 52 vilâyete yayılmış mecburî ikamet merkezlerinde ?Avrupalı olmayan? toplam 25.000 ?şartlı mülteci? bulunuyor. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (MYK) kendilerini üçüncü bir ülkeye gönderme şartını yerine getirene kadar merkezlerde kötü koşullarda hayata tutunmaya çalışıyorlar. Üçüncü dünya ile dayanışma konusunda epey iddialı olan Türkiye?nin üzerinde iyi düşünmesi gereken bir çelişki bu!

Yakın zamanda İçişleri Bakanlığı?nın hazırladığı ?Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu Tasarısı Taslağı? yabancılar ile ilticacıların hukuki konumlarını tarif eden ve Göç İdaresi Genel Müdürlüğü altında kurumsal kapasiteyi güçlendirecek üç yasadan oluşan paket Başbakanlığa sevkedildi. Taslakla, hâlihazırdaki yetersiz hukuki çerçevenin içi dolduruluyor, göçmen veya mültecinin tüzel kişiliğini tanımlayan bir takım iyileştirmeler getiriliyor. Aynı zamanda bir AB uyum taahhüdü olan bu yasalar ne yazık ki kabul görmüş mevzuat ile uyumsuz. Yukarıda adı edilen çekince kalkmadıkça Türkiye?nin hukuken sağlam ve insanî kaygılara cevap verecek çapta bir mevzuata sahip olması mümkün değil.

Suriye?den ilticanın idaresinde ipin ucu kaçmak üzere

29 Nisan 2011?de başlayan Suriyeli mülteci akımında uygulanan ?açık sınır? kararı, vize şartı olmamasının da sağladığı avantajla birlikte Avrupalı olmayan mültecilere yapılan uygulamaya istisna oluşturuyorsa da mültecilerin kabul ve hayatlarını idame ettirmeleri konusunda sorunlar büyüyor. Bu hafta itibariyle 18.000 Suriyeli Türkiye?de. Lübnan?da 16.000 Ürdün?de 6.000 Suriyeli mülteci var. Geçen Cuma 84 milyon dolarlık bir insanî yardım çağrısında bulunan MYK yaz sonunda üç ülkede toplamın 100.000?i bulacağını hesaplıyor. Suriyeliler Türkiye?de 8 çadırkent ve Kilis?teki konteyner kentte ?misafir? ediliyorlar. Sorunlar da tam burada başlıyor.

Bir defa iltica lûgatçesi ve hukukunda ?misafir? diye bir kavram yok. Hukuki temelden yoksun bu statü her türlü keyfi ve şeffaf olmayan uygulamaya kapı açar. Nitekim Helsinki Yurttaşlar Derneği, İnsan Hakları Derneği, İnsan Hakları Gündemi Derneği, Mültecilerle Dayanışma Derneği, Uluslararası Af Örgütü Türkiye Şubesi?nden oluşan Mülteci Hakları Koordinasyonu Antakya çadır kentlerindeki hukuk zaaflarına sürekli dikkat çekiyor. Ağustos 2011?de Antakya?da para karşılığı iki Suriyeli mülteci subayı Suriye yetkililerine satan memurlar geçende nihayet tutuklandılar. Subaylar Suriye İnsan Hakları Birliği?nden verilen bilgiye göre kurşuna dizilmişler.

Mültecilerin suçluymuş gibi telörgüler arkasındaki fotoğraflarını hep basında görüyoruz. Bu, olması gereken muamele değil. Kuş uçurtulmayan çadırkentlere hiçbir yabancı heyet veya gazeteci alınmaması da normal değil. Bırakın yabancı heyetleri BM?nin uzman mülteci kuruluşu MYK dahi çadırkentlere adım atamıyor.

Tecrit, şeffaflığı zedeler, istismar riskini artırır. Kaldı ki ulusal basını ve uluslararası camiayı Suriyeli mültecilerle irtibata geçmekten alıkoymak, Suriye konusunda gereken uluslararası kamuoyu farkındalığından kendini mahrum etmektir. Kamu diplomasisi ustalarına duyurulur.

Diğer taraftan hükümetin mültecilerin bakımı için uluslararası camiadan destek almayı reddetme inadı, olağanüstü durumlarla başetme kapasitesinin sınırlarını hatırlarsak, gayet risklidir.

Son olarak, uluslararası kabul görmüş uygulamada mülteciler, kaçtıkları ülkenin ordusunun intikam alma riski dolayısıyla sınır bölgelerinde yerleştirilmez. Tam Lübnan?da Pazartesi cereyan eden olaydaki gibi!

Bu yazı ilk olarak Vatan Gazatesinde yayınlandı, yazarın izniyle burada da yayınlanıyor…